UN@ est une plateforme d'édition de livres numériques pour les presses universitaires de Nouvelle-Aquitaine

Édition du bullaire (255-270)

par

avec la collaboration d'Ézéchiel Jean-Courret

(254) – 22. – Bulles AB et BF, articles (255) à (270).

Catalogue de 1790, n° 7 [1251-1262] : Ratification de Clément V des dons et cessions faites à l’évêque d’Agen du droit de dixme des paroisses de Villefranche, Vidallanca), Cantasdetb), Lozignac, Notre-Dame de Meyrac, Arbalède, Vilar, Gayacc), Caumont1, Bouloc, Saint-Paul, Beyrac, Lézian2, Corbian, Saint-Saturnin près Castelmoron3, Ambrus, Saint-Aian de Cairan, depuis 1251 jusqu’en 1262.Catalogue de 1790, n° 95 : Dixmes de Villefranche, Vidalhac, Cantandet, de Prard4, Losinhac, Sainte-Marie de Mazéracd), d’Arbalede), Bouloc proche le port d’Aiguillon, Saint-Paul, Corobianf)Saint-Anian, Saint-Cernin, paroisse d’Ambrin, Saint-Agen et de Caunosg).

a) Vidallahc C. — b) Cantardet C. — c) Gayat C. — d) Mazeras C. — e) Arbalède C. — f) Corbian C. — g) Sic cod. pour Saint Aian de Cairan. Caunor C.

(255) – [f. 58r]… – [f. 89r]\In archidiaconatu Cayranensi./

(256) – [f. 58r]\Abjuratio facta per dominum del Breto de decima tocius diocesis Agennensis/ –[f. 89r] \Aba Abjuratio de Lebreto./

(257) – (AB01) = (BF01).

Villefranche-du-Queyran (47).

Vidaillac, l.-d. disparu, cne d’Anzex (47).

Notre-Dame-des-Prés, cne de Leyritz-Moncassin (47).

Lusignan, l.-d., cne de Labastide-Castel-Amouroux (47).

Sancta Maria de Mairac, l.-d. non identifié.

\Parrochia de Villafrancha5, de Vidilhac6, terre de Cantasdet7, decimam de Prato8, Lesinha9, Beate Marie de Mairac10./ Item plus, in quadam alia bulla cotata per litteras AB continetur qualiter Amaneus de Tantalonis, domicellus11x, gratis cessit domino nostro Agennensi episcopo terciam partem decime de Villafranca et totam decimam parrochie de Vidilhac et decimam terre de Castandet et decimam de Prato et terciam partem decime parrochie de Lesinha et duas partes decime parrochie Beate Marie de Mairac et omnes alias in diocessi Agennensi. Vide supra.\Parrochia Ville Francie sive Franqua, parrochia de Vidilhac, decimam terre de Cantasdet, decimam de Prato, parrochia de Lesinha, parrochia Beate Marie de Mairac./ Item plus, in quadam alia bulla cotata per litteram BF continetur qualiter quidam Amancius de Tantalano, domicellus, de sua plena voluntate cessit et resignavit pro se et suis terciam partem decime de Vilafranca et totam decimam parrochie de Vidilhac et decimam terre de Cantasdet et decimam de Prato et terciam partem decime parrochie de Lezinha et duas partes decime parrochie Beate Marie de Mairac et omnes alias quas tenebat in tota diocesi Agennensi, ac juravit, etc.

(258) – (AB02) = (BF02).

Vidaillac, l.-d. disparu, cne d’Anzex (47).

Lusignan, l.-d., cne de Labastide-Castel-Amouroux (47).

Sancta Maria de Mairac, l.-d. non identifié.

\Vide supra./ Item plus, in eadem bulla continetur qualiter Petrus de Lopiac, de Trantaloniea), clericus, de sua plena libertate quitavit domino nostro Agennensi episcopo terciam partem decime de Villa Franca et totam decimam parrochie de Vidilhac et decimam terre de Cantasdet et decimam de Prato et terciam partem decime parrochie de Lesinha et duas partes decime parrochie Beate Marie de Mairac, et omnes alias.\Parrochia de Villa Franca, parrochia de Vidilhac, decimam de Cantasdet, decimam de Prato, parrochia de Lesinha, parrochia Beate Marie de Mairac./ Item plus, continetur qualiter quidam Petrus de Lopiac, de Tantalonio, clericus, cessit et resignavit domino nostro Agennensi episcopo terciam partem decime de Villa Franca et totam decimam parrochie de Vidilhac et decimam terre de Cantasdet et decimam de Prato et terciam partem decime parrochie de Lesinhac et duas partes decime parrochie Beate Marie de Mairac, ac omnes alias agennenses. Juravit, etc.

a) Tantalome D.

(259) – (AB03) = (BF03).

Larbalède, cne de Fourques-sur-Garonne (47).

\Parrochia d’Arbaleda./ Item plus, in eadem bulla continetur qualiter Bernardus Bignotaa), Marmande, gratis resignavit domino nostro Agennensi episcopo decimam d’Arbarledab) et omnes alias quas tenebat in diocessi Agennensi.[f. 89v] \Parrochia d’Arbaleda./ Item plus, continetur qualiter quidam Bernardus Bignota, de Marmanda quitavit domino nostro Agennensi episcopo decimam d’Arbaleda et omnes alias agennenses. Juravit, etc.

a) Rignota B, C, D. — b) Sic cod. pour Arbaleda.

###

(260) – (AB04) = (BF04).

Larbalède, cne de Fourques-sur-Garonne (47).

\Vide supra./ Item plus, continetur qualiter Bernardus de Baissac12, Marmande, gratis cessit atque desamparavit domino nostro Agennensi episcopo decimam d’Arbaleda et omnes alias in diocessi Agennensi.\Parrochia d’Arbaleda./ Item plus, continetur qualiter quidam Bernardus de Baisac, de Marmanda, sua gratuita voluntate resignavit domino nostro Agennensi episcopo decimam d’Arbaleda et omnes alias Agennensis diocesis, ac juravit, etc.

(261) – (AB05) = (BF05).

Saint-Lary, l.-d., cne de Saint-Vincent-de-Lamontjoie (47) ?

Eisandu, l.-d. non identifié.

Gaiac, l.-d. non identifié.

\Vilhar13, d’Eissandu14, Gaiac15./ Item plus, jacet in eadem bulla qualiter Forraneriusa) de Casanova quitavit domino nostro Agennensi episcopo decimam de Vilhar, decimam d’Eisandub) et decimam de Gaiac, ac omnes alias in diocessi Agennensi.\Parrochia de Vilhar, parrochia d’Eisanduc), parrochia de Gaiac./ Item plus, continetur qualiter Fortanerius de Casanova16 resignavit domino nostro Agennensi episcopo decimam de Vilar, decimam d’Eisandu et decimam de Gaiac et omnes alias quas tenebat in tota diocesi Agennensi.

a) Sic cod. pour Fortanerius. — b) Elsandu D. — c) Eisanau D.

(262) – (AB06) = (BF06).

Caumont-sur-Garonne (47).

[f. 58v]\ Caumonte17./ Item plus, continetur qualiter Pelegrina de Sancto Paulo, uxor Guilhermi Ramundi de Lort, de licencia dicti sui mariti gratis quitavit domino nostro Agennensi episcopo decimam de Caumonte et omnes alias.\Parrochia de Cavo Monte./ Item plus, continetur qualiter quedam Pelegrina de Sancto Paulo, uxor Guilhermi Ramundi ‹de› Lort, de consensu dicti sui mariti, cessit domino nostro Agennensi episcopo, decimam de Cavo Monte et omnes alias quas habebat in tota diocesi Agennensi, ac juravit.

(263) – (AB07) = (BF07).

Monluc, l.-d., cne de Saint-Léger (47).

\Parrochia de Bouloc18./ Item plus, jacet qualiter Galhardus de Tantallo19, domicellus, de sua plena libertate cessit domino nostro Agennensi episcopo quartam partem decime de Bouloc prope portum de Aculeo, ac omnes alias.\Parrochia de Bouloc, prope Aculeum./Item plus, continetur qualiter quidam Gualhardus de Tantalo, domicellus, cessit, resignavit domino nostro Agennensi episcopo quartam partem decime de Bouloc prope portum de Aculeo, et omnes alias decimas quas habebat in tota diocesi Agennensi, ac juravit, etc.

(264) – (AB08) = (BF08).

(Saint-Paul de) Bruze, l.-d., cne de Lagruère (47) ?

Item plus, continetur qualiter Sentulusa) de La Girnera, de Manso, gratis dedit domino nostro Agennensi episcopo sextam partem decime parrochie Sancti Pauli et omnes alias decimas agennenses.[f. 90r] \Sancti Pauli20./ Item plus, continetur qualiter quidam Sentulus de La Gruera, de Manso, resignavit domino nostro Agennensi episcopo sextam partem decime parrochie Sancti Pauli et omnes alias quas habebat in tota diocesi Agennensi, ac juravit, etc.

a) Centulus B, C, D.

(265) – (AB09) = (BF09) – .

Item plus, continetur qualiter Amaneus de Lobret21, nobilis vir, gratis quitavit domino nostro Agennensi episcopo omnes decimas quas tenebat in tota diocessi Agennensi nomine ecclesie Agennensis.Item plus, continetur qualiter quidam Amanciusa) de Lebret, nobilis vir, cessit domino nostro Agennensi episcopo omnes decimas quas tenebat in tota diocesi Agennensi, ac juravit, etc.

a) Sic cod. pour Amaneus. Fin du mot raturée.

(266-1) – (AB10) = (BF10).

Beyrac, l.-d., cne de La Réunion (47) .

Lusignan, l.-d., cne de Labastide-Castel-Amouroux (47).

Item plus, continetur qualiter domina Amalvina, uxor quondam Pelegrini de Santaralha22, deffuncti, cessit, quitavit domino nostro Agennensi episcopo totam partem decimarum, quas decimas ipsa domina relicta a dicto milite quondam tenebat in diocesi Agennensi.\Parrochia de Bairac23, parrochia de Logian24./ Item plus, continetur qualiter domina Amalvina, uxor quondam Pelegrini de Sancta Railha deffuncti, gratis quitavit domino nostro Agennensi episcopo, tam pro se quam suis totam partem decimarum quam seu quas partes decime ipsa domina relictoa) a domino Pelegrino, milite, quondam habebat in parrochiis de Bairac et de Logian et omnes alias Agennensis diocesis ac juravit, etc.

a) Sic cod. pour relicta.

(266-2) – Arch. dép. de Lot-et-Garonne, 91 J 3, p. 37 (n° 55). Don à rente d’une partie des églises de Bairac et de Lézinhain. \Cartulaire de l’évêché. fol. 75 alias 54./ 18 août 1266.

P(etrus)25, divina miseratione episcopus Agennensis, universis presentes literas inspecturis, eternam in Domino Jhesu Christo salutem. Cum domina Amalvina, uxor quondam Pelegrini de Sancta Ralha, mera et libera voluntate resignavit et abjuravit, pro se et heredibus suis et successoribus, totam partem decimarum quas ipsa domina tenebat et habebat in parrochiis de Bairac et de Lezinhano, et omnes alias decimas quas habebat in diocesi Agennensi, reverendo patri Guillelmo26 quondam episcopo Agennensi, nunc patriarchæ Jerosolymitano, secundum quod in quodam publico instrumento vidimus contineri, et idem episcopus promisit ipsi dominæ, et Senebruno filio suo gratiam se facturum super premissis, nos dictam promissionem effectum habere volentes, dicte domine et ipsi Senebruno specialem gratiam facientes, arrendamus eisdem duas partes decime parrochiarum ecclesiarum predictarum, ab ipsis quamdiu vixerint percipiendas, pro duabus partibus unius conchæ bladi, per medium frumenti et mixtura, ad mensuram de Lavardaco, solvendis nobis et successoribus nostris singulis annis ibidem, ita tamen quod post mortem ipsorum ad nos et successores nostros dicte decime libere revertantur. In cujus rei testimonium sigillum nostrum presentibus duximus apponendum. Datum apud Lavardacum, die mercurii post festum Assumptionis Sancte Marie anno Domini M CC LX sexto.

(267) – (AB11) = (BF11).

Courbian, l.-d., cne d’Anzex (47).

\Corobian27/ Item plus, continetur qualiter Ramundus de Laporta resignavit domino nostro Agennensi episcopo decimam parrochie ecclesie de Corobian et omnem aliam si quam habet in tota diocesi Agennensi.\Parrochia de Corbiama)./ Item plus, continetur qualiter Bertrandus B. de Laporta, constitutus personaliter, qui gratis quitavit domino nostro, Agennensi episcopo decimam parrochie ecclesie de Corbian et omnem aliam si ‹quam› habet in diocesi Agennensi, ac juravit, etc.

a) Corbian B, D.

(268) – (AB12) = (BF12).

Lupiac (Saint-Aignan), cne de La Réunion (47).

\Sancti Aniani28./ Item plus, continetur in eadem bulla qualiter Bertrandus de Sancta Ralha, miles29, gratis dedit domino nostro Agennensi episcopo totam partem decime quam possidebat in ecclesia Sancti Aniani et omnes alias in diocessi Agennensi.\Sancti Anhiani./ Item plus, continetur qualiter Bertrandus de Sancta Ralha, miles, gratis quitavit domino nostro Agennensi episcopo totam [.]a) partem decime quam possidebat in ecclesia Sancti Anhiani et generaliter omnes alias quas habebat in tota diocesi Agennensi.

a) Une lettre.

(269) – (AB13) = (BF13).

Lusignan (Saint-Sernin), l.-d., cne de Labastide-Castel-Amouroux (47).

[f. 59r] \Sancti Saturnini./ Item plus, continetur qualiter Honoraria de Bono Podio30, fil‹i›a quondam Bernardi de ‹Bono› Podio, militis, ac voluntate sui mariti cum dicta ejus uxore quitarunt domino nostro Agennensi episcopo totam partem decime quam tenebant in parrochia Sancti Saturnini de Loziahna) prope Castrum Amorosii in Cairano, ac omnes alias si quas habent in tota diocessisb) Agennensi.[f. 90v] \Parrochia Sancti Saturnini de Lesinhan./ Item plus, continetur qualiter Honoraria de Bono Podio, filia quondam Bernardi de Bono Podio, militis, et Odo de Paderiianac)31, cum dicta Honoraria, uxor sua, gratis quitavit domino nostro Agennensi episcopo totam suam partem decime quam ipsi habebant in parrochia Sancti Saturnini de Lesinhan prope Castrum Amorosii in Cayrano, et omnes alias diocesis Agennensis.

a) Sic cod. pour Lesinhan. — b) En toutes lettres. Sic cod. pour diocesi. — c) Padiern C.

(270) – (AB14) = (BF14).

Ambrus (47).

Lupiac (Saint-Aignan), cne de La Réunion (47).

\Parrochie d’Ambrus32, Sant Aian de Cayrano33./ Item plus, continetur qualiter Vitalis de Lopiac, filius quondam Bertrandi de Sancta Ralha34, recognovit ac cessit seu confessus fuit quod Petrus de Lopiac, domicellus, avunculus suus, quondam statuit heredem eumdem Vitalem totius partis decimarum quam ipse Petrus de Lopiac possidebat in parrochiis ecclesie d’Ambrus et aliarum decimarum in tota diocessi Agennensi, quam vero partem dictarum decimarum dictus Vitalis gurpivit domino nostro Agennensi episcopo.\Parrochia d’Ambrus, parrochia de Sanct Aian de Cayrano./ Item plus, continetur qualiter quidam Vitalis de Lopiac, filius quondam Bertrandi de Sancta Ralha, militis, recognovit domino nostro Agennensi episcopo quod quidam Petrus de Lopiac, advunculus suus quondam, dimisit dictoa) domino Vitalim heredem suum universalem totius partis decimarum quam dictus Petrus percipiebat tempore mortis sue in parrochiis ecclesie d’Ambrus et de Sant Aian de Cayrano et aliarum decimarum Agennensis, quam vero partem dictarum decimarum dictus Vitalis dicto episcopo Agennensi quitavit, ac juravit, etc.

a) Sic cod. pour dictum.


Notes

  1. Séquence de trois noms absents du n° 95 du catalogue de 1790 mais présents dans AB et BF.
  2. Séquence de deux noms absents du n° 95 du catalogue de 1790 et présents explicitement dans (BF10) et non dans (AB10), sans que cela soit probant.
  3. Erreur pour Castel-Amouroux.
  4. Nom absent du n° 95 du catalogue de 1790 mais présent dans AB et BF.
  5. Diocèse de Condom, 129 (1326), 140 (1379), 145 (1381-1382).
  6. Il s’agirait du castrum de Vidaillac pour lequel Bertrand de Xaintrailles fait hommage en même temps que pour Xaintrailles et Ambrus, Hommages 1259, 27 (n° 2). Il se situe sur l’actuelle cne d’Anzex, cf. Gardelles 1972, 233.
  7. Cantasdet ou Castandet, non identifié.
  8. Ecclesia de Prato, Diocèse de Condom, 140 (1379). Site ecclésial et hameau à 1,3 km au nord du bourg de Moncassin.
  9. Diocèse de Condom, 140 (1379), 146 (1381-1382), probablement Lusignan, cne de Labastide-Castel-Amouroux, cf. carte de F. Guignard., site ecclésial sur la carte de Cassini à 3 km au sud de Grézet.
  10. Peut-être N.-D. de Beyrac, annexe d’Anzex en 1604 (Lacapère, 112), site ecclésial (carte de Cassini), à 1,5 km du château du Sendat, à 3,6 km au nord-ouest d’Anzex (266-1, 2). La lecture “Mazeras” dans le n° 95 du catalogue de 1790 (254) ferait penser à Sancta Maria de Mazeriis, paroisse non identifiée [(219), (225)], dans le même secteur.
  11. La famille de Tantalon a donné à l’Agenais un sénéchal des comtes de Toulouse : Guillaume-Arnaud attesté plusieurs fois comme tel de 1216 à 1247, Chartes Agen, 8 (n° VI), 60 (n° XLIII). Ensuite, il joue un rôle plus discret, Enq. admin. A. de Poitiers, LXXI n. 9. Amanieu n’est pas connu ailleurs. Un Gaillard cède la dîme de Monluc près d’Aiguillon (263).
  12. Beyssac (orthographe IGN) est aujourd’hui un faubourg au nord de Marmande. Voir infra deux cessions qui concernent cette paroisse [(968), (976)].
  13. Detentor decime de Vilars (= Alary), Diocèse de Condom, 145 (1381-1382). Il s’agirait peut-être d’un l.-d. de la cne de Layrac, mais plus vraisemblalement de Saint-Lary, site ecclésial de la cne de Saint-Vincent-de-Lamontjoie, à 1 km à l’est-nord-est de Nomdieu. Saint-Illary de Villars (= Saint-Lary) en 1604 (Lacapère, 110). La carte de F. Guignard indique un Saint-Lary au nord de Nomdieu qui correspond assez bien à ce site.
  14. Cette paroisse (?) ne figure sur aucun pouillé édité et ne correspond à aucun toponyme des environs de la Montjoie sur la carte de Cassini.
  15. Cette paroisse (?) ne figure sur aucun pouillé édité et ne correspond à aucun toponyme des environs de la Montjoie sur la carte de Cassini, on peut difficilement proposer Gajac (cne de Gontaud-de-Nogaret).
  16. Fortanier de Cazeneuve figure parmi les nombreux coseigneurs du castrum d’Estussan, Hommages 1259, 21 (n°11). En 1286, il en détiennent un sixième, Hommages 1286, 353 (n° 7). Mais c’est un Betz de Cazeneuve qui est mentionné pour Estussan dans Le Livre d’Agenais, 12 (n° 37). Les dates extrêmes de la bulle permettent de désigner le personnage nommé Fortanier rendant hommage en 1259 comme l’auteur de la cession.
  17. Diocèse de Condom, 130 (1326), 140 (1379), 145 (1381-1382).
  18. Effectivement en face d’Aiguillon, sur l’autre rive de la Garonne.
  19. Gaillard de Tantalon, chev., détient un sixième du castrum de Monheurt Hommages 1259, 23 (n° 15). Il doit aussi les acaptes de la motte de Monluc, Le Livre d’Agenais, 11 (n° 23). Voir éléments sur la famille dans les notes de la cession (257).
  20. Capellanus Sancti Pauli de Breza, Diocèse de Condom, 129 (1326), 145 (1381-1382). Cure en 1604 (Lacapère, 112). Site de Bruze à 1,3 km au sud-est de Lagruère. Les éditeurs des Pouillés de la province de Bordeaux le placent plutôt sur la cne de Puch-d’Agenais.
  21. Amanieu VI, sire d’Albret de 1240 à 1270 (Marquette 2010, 76) selon les limites chronologiques des cessions de cette bulle ; les Albret ne sont mentionnés ailleurs dans le bullaire que d’une manière marginale [(425), (445), (648-1)].
  22. Pérégrin de Xaintrailles, chev., détient le tiers du castrum de Xaintrailles, Hommages 1259, 26 (n° 21), voir (91). Ceci concorde avec l’inféodation des dîmes de Beyrac et Lusignan, en 1266, forcément après leur cession.
  23. Probablement N.-D. de Beyrac, annexe d’Anzex en 1604 (Lacapère, 112), site ecclésial (carte de Cassini), à 1,5 km du château du Sendat, à 3,6 km au nord-ouest d’Anzex dans la cne de La Réunion (266-1, 2).
  24. L’abbé Dubois suggère Lézian, mais la pièce originale de l’article suivant lève toute hésitation.
  25. Pierre Jerland, 1264-1271.
  26. Guillaume II, év. d’Agen 1247-1262, patriarche de Jérusalem 1262-1270.
  27. Item a capellano de Corbiano, Diocèse de Condom, 130 (1326), 140 (1379), 145 (1381-1382). Site ecclésial (carte de Cassini) à 2,9 km à l’ouest de Villefranche-du-Queyran.
  28. Saint-Aignan de Loupiac (cne de Labastide-Castel-Amouroux) selon le répertoire des paroisses et communes du Lot-et-Garonne. Ecclesia de Lupiaco, identifiée à Lupiac (cne de La Réunion), Diocèse de Condom, 130 (1326), 140 (1379). Site ecclésial (carte de Cassini) à 2,7 km à l’est nord-est de Casteljaloux. Toutefois Lupiac est sous le patronage de saint Antoine ou de saint Amans (Lacapère, 112) et ne se confond pas avec Saint-Aignan-de-Loupiac dans le répertoire des communes et paroisses.
  29. Bertrand de Xaintrailles, dam., détient le tiers du castrum de Xaintrailles mais aussi le tiers du castrum d’Ambrus et de celui de Vidaillac, Hommages 1259, 27 (n° 22 et 23). Il est mentionné pour Xaintrailles dans Le Livre d’Agenais, 12 (n° 38) et les Hommages 1286, 366 (n° 64).
  30. Voir les éléments sur la famille Bonpuy dans les notes de la cession (229).
  31. Voir les éléments sur la famille Padern dans les notes de la cession (229).
  32. Diocèse de Condom, 135 (1326), 138 (1379), 143 (1381-1382). L’église probablement romane a une nef unique avec chevet semi-circulaire. Elle est flanquée d’un cimetière, isolée à 250 m du hameau d’Ambrus, cf. Beschi 1993, 60-61.
  33. Se confond sans doute avec Saint-Aignan-de-Lupiac (268).
  34. Voir éléments sur la famille dans les notes de la cession (268).
Rechercher
Pessac
Chapitre de livre
EAN html : 9782356135063
ISBN html : 978-2-35613-506-3
ISBN pdf : 978-2-35613-508-7
ISSN : en cours
7 p.
Code CLIL : 3377; 3438
licence CC by SA

Comment citer

Lainé, Françoise, Simon, Pierre, avec la collaboration d’Ézéchiel Jean-Courret, “Édition du bullaire”, in : Lainé, Françoise, Simon, Pierre, avec la collaboration d’Ézéchiel Jean-Courret, Bullaire de l’évêché d’Agen, compilé par Jean Valier vers 1520. Les cessions de dîmes à l’évêque d’Agen, c. 1240-1290, Pessac, Ausonius éditions, collection Textes @quitains 1, 2023, 282-289, [en ligne] https://una-editions.fr/edition-du-bullaire-22-bulles-ab-et-bf [consulté le 06/11/2023].
10.46608/textesaquitains1.9782356135063.30
Illustration de couverture • Dos du bullaire de Valier ; signature de Jean Valier 1520 ©Archives départementales du Lot-et-Garonne.
Retour en haut
Aller au contenu principal