UN@ est une plateforme d'édition de livres numériques pour les presses universitaires de Nouvelle-Aquitaine

Édition du bullaire (289-302)

par

avec la collaboration d'Ézéchiel Jean-Courret

(288) – 24. – Bulles AD et BE, articles (289) à (302).

Catalogue de 1790, n° 33 : Dîmes de Saint-Martin de La Brese, Saint-Paul1, rente, homage d’Agerosse, paroisse de Lagruerrea), Sainte-Cécile, Saint-Pierre de Ca{a}ubèresb), Saint-Sauveur, de Puy de Contac, de Montcassin, Sainte-Marsse, Saint-Sauveur, Sainte-Marssec), Saint-Maurice2.Catalogue de 1790, n°55 [1237-1280] : Ratification de Clément V des dons et concessions faite à l’évêque d’Agen du droit de dixme des paroisse de Saint-Martin de La Bressed), Mas-d’Agenois, Lagruère, Sainte-Cécillese), Saint-Pierre de Caubères, Saint-Sauveur, Pouy de Gontaud, Montcassin, de Sainte-Marse, depuis 1237 jusqu’en 1280.

a) Lagruère C. — b) Laaubères C. — c) Marthe C. — d) Brèse C. — e) Cécile C.

(289) [f. 60v] \De archidiaconatu Vezalmensi./ – [f. 87v] \In archidiaconatu Cayranensi./

(290) – (AD01) = (BE01).

(Saint-Martin de) Bruze, l.-d. disparu, cne de Lagruère (47).

(Saint-Paul de) Bruze, l.-d., cne de Lagruère (47).

\Sancti Martini de La Bresa, Sancti Pauli3./ Item plus, continetur in quadam alia bulla cotata per istam litteram AD qualiter Petrus d’Agmera) gratis quitavit domino nostro Agennensi episcopo ad honorem beate Marie Virginis et ac anime sue salutem videlicet medietatem decime ecclesie Sancti Martini de La Bresa et sextam partem decime ecclesie Sancti Pauli, ac omnes, etc.\Sancti Martini de La Bresa, Sancti Pauli./ Item plus, in quadam alia bulla cotata per litteram BE continetur qualiter Petrus d’Agmer quitavit domino nostro Agennensi episcopo medietatem decime parrochie ecclesie Sancti Martini de La Bresa ac sextam partem decime parrochie Sancti Pauli ac omne jus quod habebat in predictis decimis, ac omnes alias, ac juravit, etc.

a) d’Aguier B.

(291) – (AD02) = (BE02).

Le-Mas-d’Agenais (47).

Item plus, continetur qualiter Arnaldus Ogala gratis vendidit ac perfecte vendicionis tradidit domino nostro Agennensi episcopo omnes oblias, terram et vineam quas dictus Agalaa) fideliter tenebat a sede Agennensi in honore et territorio de Manso, Agennensis diocesis, sub precio et summa viginti librasb) turonensium quas dictus Ogala a dicto episcopo habere recognovit etc.\Oblias./ Item plus, continetur qualiter Arnaldus Agala gratis vendidit domino nostro Agennensi episcopo omnes oblias terrarum et vinearum quas dictus Agala habebat in tota diocesi Agennensi et in territorio de Manso Agennensis diocesis, pro precio et summa viginti librisc) arnaldensium quas habuisse recognovit, ac promisit et juravit, etc.

a) Rature sur l’initiale. Ogala B, C, D. — b) Sic cod. pour librarum. — c) Sic cod. pour librarum.

(292) – (AD03) = (BE03).

Lagruère (47).

Le-Mas-d’Agenais (47).

\Parrochia de La Grueira4./ Item plus, continetur in eadem bulla qualiter ‹N›a Cantors d’Arbaleda gurpivit ac cessit domino nostro Agennensi episcopo totam suam partem videlicet sextam partem decime parrochie de La Grueira, ac omnes alias, etc.\Parrochia del Mas./ Item plus, continetur qualiter Contors d’Arbaleda quitavit domino nostro Agennensi episcopo sextam partem decime quam ipse habebat in decima parrochie ecclesie del Mas ac omne jus quod habebat in predicta decima del Mas. Juravit, etc.

(293) – (AD04) = (BE04).

Sancta Cecilia, l.-d. non identifié, cne de Buzet-sur-Baïse (47) ?

\Sancte Cecilie5./ Item plus, continetur in eadem bulla qualiter Guilherma de Bonpuy6 gratis dedit domino nostro Agennensi episcopo quartam partem tocius decime ecclesie Sancte Cecillie prope Baiza jus Buzet.\Sancte Cecilie./ Item plus, continetur qualiter Guilherma de Bonpuy, mater Falqueti de Bonpuy, gratis quitavit domino nostro Agennensi episcopo quartam partama) tocius decime ecclesie Sancte Cecilie prope Baiza jus Buzed, ac promisit et juravit dicta de Bonpuy non venire contra, etc. Juravit, etc.

a) Sic cod. pour partem.

(294) – (AD05) = (BE05).

Sancta Cecilia, l.-d. non identifié, près de Buzet-sur-Baïse (47) ?

\Vide supra./ Item plus, continetur qualiter Bernarda de Montfaron, mulhier quondam Petri de Corbian, gratis quitavit domino nostro Agennensi episcopo lo meg quart tocius decime Sancte Cecilie, etc.[f. 88r] \Sancte Cecilie./ Item plus, continetur qualiter Bernarda de Montfaron, uxor quondam Petride Corbian, gratis donavit domino nostro Agennensi episcopo lo meg cart quarte partis tocius decime parrochie Sancte Cecilie prope Baiza jus Bused, ac juravit, etc.

(295) – (AD06) = (BE06).

Caubeyres (Saint-Pierre) (47).

[f. 61r] \Sancti Petri de Cauberas7./ Item plus, continetur in eadem bulla qualiter Sanctius de Biartz, clericus, et Petrus de Biartz, fratres, resignaverunt domino nostro Agennensi episcopo totam partem et omne jus quod habebant in decima parrochie Sancti Petri de Cauberas, ‹in› archipresbyteratu Cayranensi.\Sancti Petri de Cauberas./ Item plus, continetur qualiter Sancius de Biartz, clericus, et Petrus de Biartz, fratres, quitaverunt domino nostro Agennensi episcopo totam partem jus et racionem quod et quam ipsi fratres habent in parrochia tocius decime ecclesie Sancti Petri de Cauberas, ac juraverunt, etc.

(296) – (AD07) = (BE07).

Saint-Sauveur, l.-d., cne de Sainte-Marthe (47).

\Sancti Salvatoris8./ Item plus, continetur qualiter Guilhermus Amaniu gratis quitavit propter Deum domino nostro Agennensi episcopo decimam bladi et vini parrochie Sancti Salvatoris et omne jus quod habebat in dicta decima et aliis, etc.\Sancti Salvatoris./ Item plus, continetur qualiter Guilhermus Amaniu, canonicus9, gratis quitavit domino nostro Agennensi episcopo totam decimam et jus quod habet in decima parrochie ecclesie Sancti Salvatoris, ac juravit, etc.

(297) – (AD08) = (BE08).

Puch-d’Agenais (47).

\Parrochia de Podio Gontis Alti10./ Item plus, continetur qualiter nobilis vir dominus Guilhermus Ramundi de Pinibus, dominus de Thalaborg11, quitavit domino nostro Agennensi episcopo quartam partem decime de Podio Gontis Alti, cum pertinentiis suis, pro qua decima per dictum dominum nostrum Agennensem episcopum excommunicationis in sentencia innodatus existerat, etc.\Parrochia de Podio de Gontault./ Item plus, continetur qualiter nobilis vir dominus Guilhermus Ramundi de Pinibus, dominus de Thalhaborg, non cohactus verum libere renunciavit domino nostro Agennensi episcopo quartam partem decime de Podio de Gontauld cum pertinenciis suis ac juravit. Item dictus nobilis pro emenda fienda capellanis locorum suorum, que loca fuerant racione dicti nobilis interdicta, promisit satisfacere usque ad quinquaginta libras arnaldensium pro quibus dedit fidejussores dominum Ramundum et Bertrandum Laurival qui ad premissa omnia bona sua principaliter obligaverunt, etc.

(298) – (AD09) = (BE09), 25 novembre 1272 ou peu avant.

Moncassin, l.-d., cne de Leyritz-Moncassin (47).

\Parrochia de Monte Cassini12./ Item plus, continetur qualiter domina Petrabrina, uxor domini Montazuni de Buzos, militis13, de consensu mariti sui ac presente, quitavit domino nostro Agennensi episcopo decimam quam habebat in parrochia Montis Cassini, in archipresbiteratu Cayranensi, ac omnes alias, etc.[f. 88v] \Parrochia Montis Casini./ Item plus, continetur qualiter quedam domina Petrabruna, uxor domini Moncazinia) de Buzos, militis, quitavit domino nostro Agennensi episcopo dicto milite consenciente, {quitavit domino nostro Agennensi} decimam quam habebat et percipiebat in parrochia Montis Cassini, in archipresbiteratu Cayranensi, et omnes alias. Juravit, etc.

a) Montazini C.

(299) – (AD10) = (BE10).

Sainte-Marthe (47).

Eyras, l.-d. non identifié, proche de Sainte-Marthe (47).

\Sancta Marsa./ Item plus, continetur qualiter Bernardus de Sancta Marsa14, filius domini Guilhermi Ramundi de Sancta Marsa, gratis quitavit domino nostro Agennensi episcopo omnes decimas de Sancta Marsa et d’Eyrasa)15, et generaliter omnes alias Agennensis diocesis.\Parrochia de Sancta Marsa, parrochia d’Eyras./ Item plus, continetur qualiter Ramundus Bernardi de Sancta Marsa, clericus filius domini Guilhermi Ramundi de Sancta Marsa, gratis quitavit domino nostro Agennensi episcopo omnes decimas de Sancta Marsa et d’Eyras et generaliter in tota diocesi Agennensi, ac juravit, etc.

a) Eyres B.

(300) – (AD11) = (BE11).

Saint-Sauveur, l.-d., cne de Sainte-Marthe (47).

[f. 61v] \Sancti Salvatoris./ Item plus, continetur qualiter Guilhermus Amaniua), miles16, resignavit domino nostro Agennensi episcopo omne jus et totam decimam quod habet ac habebat in parrochia Sancti Salvatoris, ac omnes alias etc., dicto domino episcopo Agennensi ac ecclesie Sancti Stephani Agenni, etc.\Sancti Salvatoris./ Item plus, continetur qualiter Guilhermus Amaniub)17, canonicus resignavit domino nostro Agennensi episcopo totam decima et omne jus quod habebat in decima bladi et vini parrochie ecclesie Sancti Salvatoris, ac juravit, etc.

a) Amanui B, D. — b) Amanui B.

(301) – (AD12) = (BE12).

Sainte-Marthe (47).

Sanctus Mauricius, l.-d. non identifié, proche de Sainte-Marthe (47).

\Sancte Marssa, Sancti Mauricii./ Item plus, continetur qualiter Bernardus de Sancta Marsa, dauzetza), et Guyraldus, ejus frater, desamparaverunt domino nostro Agennensi episcopo totas decimas bladi et vini quas habebant in parrochiis Sancte Marse et Sancti Mauricii18, ac omnes alias agennenses.\Sancte Marse, Sancti Mauricii./ Item plus, continetur qualiter Bernardus de Sancta Marsa, dauzels, et Guiraldus, ejus frater, quitaverunt domino nostro Agennensi episcopo omnes decimas bladi et vini quam ipsi percipiebant in decima parrochie ecclesie Sancte Marse et Sancti Mauricii ac omne jus quod ipsi habebant in predictis decimis, promictentes a cetero amplius per se aut alios levare minime facere. Juraverunt, etc.

a) d’Anzetz D.

(302) – (AD13) = (BE13) – .

Item, in eademmet bulla jacet qualiter Vitalis de Gontaldo19, filius nobilis viri domini Guilhermi Ferreolli quondam deffuncti20, gratis cessit, et omnes decimas quas dictus Guilhermus quondam tenebat usque ad diem presentem et debuissent ad ecclesiam Beati Stephani de Agenno, ac domino nostro Agennensi episcopo quitavit dictus Vitalis {domino nostro Agennensi episcopo}.[f. 89r] Item plus, continetur qualiter Vitalis de Gontaldo, filius nobilis viri domini Guilhermi Ferreolli quondam deffuncti, resignavit domino nostro Agennensi episcopo omnes decimas quas dictus dominus Guilhermus pater suus habuisset tempore quo vivebat usque ad diem predictum in diocesi Agennensi, que pertinuissent ad ecclesiam Beati Stephani de Agenno vel domino episcopo Agennensi, ac dictus Vitalis promisit ac juravit, etc

Notes

  1. Nom absent du n° 55 du catalogue de 1790 mais présents dans AD et BE.
  2. Séquence de 2 noms absente du catalogue de 1790 mais présente dans AD et BF.
  3. Capellanus Sancti Pauli de Labressa/Breza, Diocèse de Condom, 145 (1381-1382). Saint-Martin doit être un site proche mais les Notes Durengues (Lagruère) ne citent qu’une annexe à Saint-Paul de la Brèze : Saint-Juin, église disparue. L’église de Lagruère est sous l’invocation de saint Aignan.
  4. Diocèse de Condom, 140 (1379), 145 (1381-1382).
  5. Église disparue, aucune indication sur sa localisation, cf. Notes de Durrengues (Buzet).
  6. Voir éléments sur la famille dans les notes de la cession (229).
  7. Annexe de Saint-Jean de Xaintrailles en 1604 (Lacapère, 111), site ecclésial à 8 km au nord-ouest de Xaintrailles.
  8. Sainte-Marthe, site ecclésial à 2 km au nord-nord-ouest de Sainte-Marthe. Les Notes Durengues (Samazan) citent une paroisse Saint-Sauveur comme située sur la proche cne de Caumont mais elle se trouve en fait sur celle de Sainte-Marthe dont Saint-Sauveur était l’annexe.
  9. Ryckebusch, 2001, 158 (n° 69), sans date.
  10. Diocèse de Condom, 129 (1326), 140 (1379), 145 (1381-1382).
  11. Guillaume Raymond de Piis, seigneur de Taillebourg et de Moncrabeau. Pour les castra de Taillebourg, Birac et Calviac, voir Hommages 1259, 13 (n° 4) ; pour les références générales de la famille et ses droits sur Tonneins, voir (63). Ici, il s’agit de Guillaume Raymond IV, qui obtient des droits contestés sur divers possessions à la suite d’une vente d’Élie de Castillon, il est l’éphémère époux de Vianne de Gontaud en février-mars 1275 (Simon 1993, 449-460). La cession doit dater d’avant l’arrêt du Parlement de Paris au printemps 1277 qui condamne Guillaume Raymond et au plus tard en 1282 car Guillaume-Raymond solde alors son amende. La dernière cession de la bulle est dite datée de 1280, ce qui fixe un autre terminus ad quem vraisemblable. Il est probable que les difficultés avec l’autorité diocésaine soient liées à la contestation de ces droits. Guillaume Raymond IV cède l’essentiel de ses dîmes sur la fin de sa vie car la cession (444) est dans une bulle dont les dates extrêmes vont de 1286 à 1291. Il teste en 1291 voir Simon 1993, 476-484.
  12. Diocèse de Condom, 129 (1326), 140 (1379), 145 (1381-1382).
  13. Montassin cède la même dîme dans l’article (1043), soit entre 1248 et 1262. Une lettre de Clément V (n° 5227), de février 1310, évoque cette cession avec la copie d’un acte du 25 novembre 1272 par lequel l’évêque rétrocède cette dîme en fief à Peirabruna et son mari pour deux générations, contre redevance. À l’occasion de son mariage, Péregrine, leur petite-fille héritière, et son mari obtiennent du pape une extension de la concession pour le terme de la vie de Péregrine. Si “Buzos” correspond à Budos, Péregrine et son mari ont des accointances à la cour de Clément V car un Raymond de Budos a épousé une des sœurs de ce pape.
  14. Un Bernard de Sainte-Marthe, dam., est mentionné pour ses droits sur le castrum de Grateloup dans la liste du Livre d’Agenais, 15 (n° 12). Voir éléments sur la famille dans les notes de la cession (192-1, 2).
  15. Non identifié, correspond peut-être au Capellanus de Layren, Diocèse de Condom, 145 (1381-1382), dans cette liste, Sainte-Marthe n’apparaît pas. L’abbé Dubois indique saint Caprais comme patron mais sans préciser la localisation.
  16. Voir supra cession semblable (296).
  17. Ryckebusch 2001, 158 (n° 69). Ce chanoine ne figure dans cette recension que sur la base du bullaire de Valier (transcription Dubois), on ne saurait donc dire s’il s’agit d’un clerc ou d’un chevalier.
  18. Voir supra cession (299). Il s’agirait peut-être de “Saint-Maurice d’Eyres”.
  19. Vital est un prénom donné plusieurs fois dans la famille de Gontaud au XIIIe siècle et au début du XIVe siècle. En janvier 1258, le pape Alexandre IV écrit à l’évêque d’Agen pour qu’une alliance matrimoniale entre Guillaume, fils de Guillaume dit Ferréol, et une fille de Vital de Gontaud fasse cesser la lutte de Guillaume dit Ferréol et de Vital de Gontaud qui dure depuis longtemps (Lettres Alexandre IV, n° 1056). Ce Vital est le fruit de cette union évoquée dans (120) entre G. Ferréol et Guillemette de Gontaud. Il est mentionné dans la convocation à l’ost de 1294 (RG, t. II, n° 3382, § 89).
  20. Guillaume Ferréol, a des droits sur Gontaud, Le Livre d’Agenais, 14 (n° 53/2). Coseigneur de Tonneins, il est sénéchal de Bigorre d’avril 1284 à sa mort survenue avant le 2 mai 1289 ; l’administration anglaise règle alors sa succession avec son fils Vital (RG, t. III, n° 1213, 1446, 2176 ; Trabut-Cussac 1972, 381) mais cela ne concorde pas avec l’indication du catalogue de 1790 selon laquelle l’acte le plus tardif de cette série serait de 1280.
Rechercher
Pessac
Chapitre de livre
EAN html : 9782356135063
ISBN html : 978-2-35613-506-3
ISBN pdf : 978-2-35613-508-7
ISSN : en cours
6 p.
Code CLIL : 3377; 3438
licence CC by SA

Comment citer

Lainé, Françoise, Simon, Pierre, avec la collaboration d’Ézéchiel Jean-Courret, “Édition du bullaire”, in : Lainé, Françoise, Simon, Pierre, avec la collaboration d’Ézéchiel Jean-Courret, Bullaire de l’évêché d’Agen, compilé par Jean Valier vers 1520. Les cessions de dîmes à l’évêque d’Agen, c. 1240-1290, Pessac, Ausonius éditions, collection Textes @quitains 1, 2023, 295-301, [en ligne] https://una-editions.fr/edition-du-bullaire-24-bulles-ad-et-be [consulté le 06/11/2023].
10.46608/textesaquitains1.9782356135063.32
Illustration de couverture • Dos du bullaire de Valier ; signature de Jean Valier 1520 ©Archives départementales du Lot-et-Garonne.
Retour en haut
Aller au contenu principal