UN@ est une plateforme d'édition de livres numériques pour les presses universitaires de Nouvelle-Aquitaine

Édition du bullaire (580-593)

par

avec la collaboration d'Ézéchiel Jean-Courret

(579) – 47. – Bulles BT et EO, articles (580) à (593) – [1280/1284-1289].

Catalogue de 1790, n°62 [1284-1289] : Homologation de Clément V des dons et cessions faites à l’évêque d’Agen du droit de dixme des paroisses de Saint-Romain près Condom, Notre-Dame du Mont, Andiran, Lausignan, Saint-Caprais sur Lisse, Notre-Dame de Bilote, Saint-Jean de Mascalac, Saint-Crabasi, Artigues et Comaleih, depuis 1284 jusqu’en 1289.Catalogue de 1790, n° 72 [1280-1289] : Ratification de Clément cinq des dons et cessions faites à l’évêque d’Agen du droit de dixme des paroisses de Saint-Romain, Sainte-Marie du Mont, Andiran, Lausighan, Saint-Caprais sur l’Osse, Sainte-Marie de Bilote, Saint-Jean de Mascalac, Saint-Cabrari, l’Artigas Capenxcs, Pleve, Sainte-Marie de Mont1 et Comaleisa), depuis 1280 jusqu’en 1289.

a) Comaleix C.

(580) – Arch. dép. de Lot-et-Garonne, G/D 34, bulle de Clément V, 2 juin 1309, cotée EO au dos.

Comme la bulle BN (voir supra), ce document n’a pas été rogné, il s’agit d’une grande feuille de parchemin de 77 cm de large sur 57 de haut, avec comme BN un blanc de texte de 6,5 cm, un pied de page de 6 cm et des marges gauche et droite de 46 mm, avec une justification parfaite du texte.

Verso :

Sancti Romani prope Condomium

Sancte Marie de Monte

De Andirano, de Lausinhano |et Sancti Caprasii supra Ossam|

De Bilota

De Mascalato

De Andirano, de Lausinhano

De L’ Artiga Car‹p›enxs

De Plevis

De Monte, de Comalais.

|EO

|EOa)

|Ratiffication de Clément cinq des dons et cessions faites à l’évêque d’Agen du droit de dixme des parroisses de Saint-Romain, Sainte-Marie du Mont, Andiran, Lausinhan, Saint-Caprais sur l’Osse, Sainte-Marie de Bilote, Saint-Jean de Mascalac, Saint-Cabrasi, l’Artigas Capenxcs, Pleve, Sainte-Marie de Mont et Comaleis, depuis 1280 jusqu’en 1289b).

EA1|EA2|EA1|EC4/EB1|EC3/CA5|EB5.

a) Mentions portées au coin inférieur droit, perpendiculairement à l’axe du texte écrit au recto. — 
b) Pavé perpendiculaire au pli médian, sur la moitié droite du recto, tête-bêche par rapport aux mentions précédentes.

(581) – G/D 342, protocole initial

Clemens, episcopus, servus servorum Dei, venerabili fratri episcopo et dilectis filiis capitulo Agennensis, salutem et apostolicam benedictionem. Vota vestra favore benivolo prosequentes infrascripta publica instrumenta predicta confecta super nonnullis juribus et libertatibus que vos et vestra ecclesia obtinetis per dilectum filium /2 nostrum Arnaldum, tituli Sancti Marcelli presbiterum cardinalem inspici fecimus diligenter. Et quia ea invenit omni vitio et suspicione carere prout nobis retulit cujus relationi in hac parte fidem plenariam adhibemus, nos instrumenta predicta approbantes que continentur in eis rata et grata habemus eaque auctoritate apostolica ex /3/ certa scientia confirmamus et presentis scripti patrocinio communimus, supplentes omnem defectum si quis in predictis instrumentis habitus quomodolibet extitisset, de apostolice plenitudine potestatis tenores vero instrumentorum predictorum ut de ipsis imposterum certitudo plenior habeatur presentibus inseri fecimus qui tales/4/ sunt :

B1b.

(582) – [f. 106v] \In archidiaconatu Brulhiensi./ – [f. 176r].

(583-1) – (BT01) = (EO01). B : [17 janvier* 1289 n. s.].

* Marboutin a reporté les dates précises de chaque cession sur sa transcription, peut-être d’après l’original. Il interprète mal les formules introitus/ exitus mensis.

Sanctus Romanus, l.-d. disparu, cne de Condom (32).

\Sancti Romani./ Item plus, in quadam alia bulla cotata per litteram BT continetur qualiter Johannes de Ligardis, burgensis Condomii, quitavit domino nostro episcopo Agennensi totam illam partem jus et racionem quam dixit habere in decima Sancti Romani prope Condomium, ac pactum fecit amplius decimam predictam non levare. Juravit, etc.\Sancti Romani./ Item plus, in quadam alia bulla cotata per litteram EO describitur qualiter Johannes de Ligardis, burgensis Condomii, pro se et suis quitavit domino nostro Agennensi episcopo totam illam partem, jus et actionem quod et quam dixit se habere in decima Sancti Romani prope Condomium, et fecit pactum de non ulterius petendo dicto Agennensi episcopo, sub pena XXV librarum arnaldensium dicto episcopo apliquandarum, obligavit, etc.

(583-2) – G/D 34, acte n° 1 = (EO01), Condom, 21 décembre 1288.

⁋ Noverint universi hoc presens publicum instrumentum inspecturi quod in presentia mei notarii et testium insfrascriptorum Johannes de Ligardis, burgensis Condomii, pro se et suis perpetuo abjuravit et quitavit totam illam partem et jus et actionem quod et quam dixit se habere in decima Sancti Romani pro-/ 5/-pe Condomium, et fecit pactum de ulterius non petendo reverendo patri in Christo domino Johanne3, divina permissione episcopo Agennensis, hoc recipienti et stipulanti pro se et suis successoribus et nomine ecclesie Sancti Stephani de Agenno. Dixit etiam quod nulli alteri donationem fecerat de predicta decima et quod per se nec per aliam personam nullam occupationem fa-/6/-ciet in dicta decima seu impedimentum. Promisit etiam quod de omnibus fructibus per ipsum perceptis a tempore mortis parentum suorum citra quod stabit ad voluntatem domini episcopi supradicti et quod eandem arbitrationem seu voluntatem penitus observabit. Et pro istis omnibus et singulis tenendis et observandis obligavit se dictus Johannes et omnia bona sua /7/ presentia et futura, et cavit per Fortanerium de Polinhaco qui se et omnia bona sua ut principalis in solidum obligavit pro predictis complendis, sub omni renunciatione qualibet et cautela et sub pena viginti quinque librarum arnaldensium dandarum et solvendarum domino episcopo supradicto vel successoribus suis, hoc recipienti pro se et successoribus suis /8 /nomine ecclesie supradicte. Renunciacit etiam beneficio divisionis et nove constitutione de duobus reis et epistole divi Adriani, et dictus Johannes juravit ad Sancta Dei evangelia quod contra predicta non veniet per se nec per alium in toto vel in parte, et omnibus diebus consuetudinariis carte et omni usui fori dominii et omnibus aliis /9/ exceptionibus per quas seu cum quibus possent contravenire. Actum fuit apud Condomium in aula domini abbatis Condomii, XI die exitus mensis Decembris. Testes sunt dominus Bertrandus de Calinhaco, presbiter, Johannes Botet, frater Odo de Causenxs, et ego Geraldus de La Caussada, communis notarius in Agennesio et in Caturcensio, necnon in comi-/10/-tatu de Gaura constitutus, qui hanc cartam scripsi, anno Domini Mo CCo LXXXo octavo, regnante Philippo rege Francie, Edwardo rege Anglie, duce Aquitanie et Arnaldo Othonis abbate Condomiensi4.

B1b.

(584-1) – (BT02) = (EO02). B : [8 mars 1285 n. s.].

Omis C.

Mons (Sainte-Marie), l.-d., cne de Caussens (32).

\Sancte Marie de Monte./ Item plus, continetur qualiter Arnaldus de Cantosca, domicellus, filius domini Arnaldi de Cantosca5, militis quondam, cessit domino nostro episcopo Agennensi totam illam suam partem decime quam ipse habebat in parrochia Sancte Marie de Monte et omnes alias decimas diocesis Agennensis, ac juravit, etc.\Sancte Marie de Monte./ Item plus, in eadem bulla continetur qualiter Arnaldus de Cantosca, domicellus, filius domini Arnaldi de Centoscaa), militis quondam, gratis cessit, quitavit domino episcopo Agennensi totam illam suam partem decime quam ipse percipiebat in parrochia Sancte Marie de Monte et omnes alias decimas diocesis Agennensis, ac juravit, etc.

a) Cantosca B, D.

(584-2) – G/D 34, acte n° 2 = (EO02), Caussens, 8 mars 1285 n. s.

/10/ ⁋ Item : Noverint universi hoc presens instrumentum inspecturi quod Arnaldus de Centosca, domicellus, filius domini Arnaldi de Centosca, militis quondam, /11/ gratis et spontanea voluntate sua cessit, quitavit, reliquit et perpetuo desamparavit pro se et omnibus successoribus suis magistro Vitali de Salabert, capellano ecclesie de Mont, recipienti loco et nomine venerabilis patris in Christo domini Johannis6, Dei gratia episcopi Agennensis, et omnium successorum suorum totam illam suam partem decime quam ipse percipiebat vel per-/12/-cipere debebat in parrochia Sancte Marie de Monte et omnes alias decimas diocesis Agennensis. Et juravit sua mera et libera voluntate, tactis corporaliter Dei evvangeliis sacrosanctis, quod nunquam de cetero colliget nec colligi faciet per se nec per alium seu alios aliquam decimam nec aliquam partem decime contra voluntatem Ecclesie in diocesi Agennensi, nec /13/ impediet nec impediri faciet quominus dictus dominus episcopus et successores sui colligant seu colligi faciant dictas decimas seu decimam pacifice et quiete. Promittens nichilominus idem Arnarldus sub ypotheca et obligatione omnium bonorum suorum mobilium et im‹m›obilium ubicumque dicto dicto capellano, nomine quo supra recipienti, reddere et restituere dicto domino /14/ episcopo vel voluntatem ejusdem domini facere fructus perceptos per ipsum vel alium ejus nomine de dicta decima a tempore mortis dicti patris sui circa ; pro quibus perceptis reddendis domina Navarra mater ejusdem Arnaldi domicelli et Augerius de Sentosca, fideijussores quilibet in solidum extiterunt et omnia bona sua futura et presentia obligarunt, renunc-/15/-ciantes firmiter et expresse beneficio divisionis et exceptioni novarum constitutionum de duobus reis debendi‹s› et de fideijussoribus et epistole divi Adriani et omnibus aliis exceptionibus quibus possent venire contra predicta vel aliquid de predictis. Factum fuit hoc apud Causenx, VIII die introitus Martii. Testes sunt frater Odo de Causenx, frater Petrus de Bear-/16/-nio ordinis fratrum predicatorum, Simon de Ligardis junior, Oliverius de Bearnio et ego Petrus Baqueta, communis notarius Condomii, qui hoc instrumentum scripsi anno Domini Mo CCo LXXXo quarto, regnante Philippo rege Francie, Edwardo rege Anglie, duce Aquitanie, Augerio7, abbate Condomiensi.

B1b.

(585-1) – (BT03) = (EO03). B : [1285].

Andiran (47).

Lausseignan, l.-d., cne de Barbaste (47).

Saint-Crabary, l.-d., cne de Nérac (47).

\Parrochia de Andirano, parrochia de Lausinhano, Sancti Caprasii./ Item plus, continetur qualiter dominus Poncius de Andirano, miles, filius de B. de Andirano8, militis, quitavit domino nostro episcopo Agennensi omnes decimas quas idem dominus Poncius percipiebat in parrochia de Andirano et de Lausinhano et Sancti Caprasii supra Ossam ex donacione sibi facta per patrem suum, et omnes alias Agennensis diocesis. Juravit, etc.\Parrochia de Andirano, parrochia de Lausinhano, Sancti Caprasii de Ossa./ Item plus, in hujusmodi bulla continetur qualiter dominus Poncius de Andirano, miles, filius emancipatus domini B. de Andirano, militis, gratis abjuravit domino episcopo Agennensi omnes decimas quas percipiebat in parrochia de Andirano et de Lausinhano et Sancti Caprasii super Ossam, ex donacione sibi facta per dictum patrem suum, et omnes alias decimas diocesis Agennensis, ac juravit, etc.

(585-2) – G/D 34, acte n° 3 = (EO03), 15 mai 1285.

/16/ ⁋ Item : Noverint universi quo dominus Pon-/17/-cius de Andirano, miles filius emancipatus domini B. de Andirano, militis, gratis et spontaneus, de facto et de jure suo certus, quitavit et perpetuo abjuravit pro se suisque heredibus et successoribus universis reverendo patri in Christo domino Johanni9, Dei gratia episcopo Agennensi, et successoribus suis et ecclesie Agennensi omnes decimas quas idem dominus Pon-/18/-cius percipiebat in parrochia de Andirano et de Lausinhano et Sancti Caprasii super Ossam, ex donatione sibi facta per dictum patrem suum vel modo alio quocumque, etiam omnes alias decimas totius diocesis Agennensis et omnia jura et actiones que et quas habebat et habere poterat et debebat in omnibus et singulis decimis pre-/19/-dictis. Quam abjurationem et omnia et singula predicta facere ratificari per dictum patrem suum et promisit et ad sancta Dei evangelia juravit absolutionem, quitationem et abjurationem predictas et omnia alia et singula in presenti instrumento contenta se rata et firma habere perpetuo et tenere et non contra facere vel venire ali-/20/-quo jure vel aliqua ratione vel modo quocumque, renuncians super predictis omni juri scripto et non scripto et omnibus exceptionibus juris et facti et omnibus aliis per que posset venire vel facere contra predicta vel aliquid de predictis. Actum fuit hoc medio mense Maii, hujus rei testes sunt magister Bertran-/21/-dus capellanus Marmande, Willelmus de Cassanea, clericus, Willelmus Bartholomei, Petrus de Rivali et ego Helias Cavalerii, communis notarius Agenni, qui presens publicum instrumentum scripsi et in publicam formam redegi signoque meo consueto signavi, anno Domini Mo CCo LXXXo quinto, regnantibus Philippo, rege Francie, Edwardo, /22 /rege Anglie, duce Aquitanie, Johanne Agennensi episcopo predicto.

B1b.

(586-1) – (BT04) = (EO04). B : [1288].

Bialotte (Sainte-Marie), l.-d., cne de Condom (32).

\Beate Marie de Vilota./ Item plus, continetur qualiter Petrus de Podio10, filius Guilhermi de Podio, cessit, quitavit domino nostro episcopo Agennensi totam illam decimam quam percipiebat in parrochia Beate Marie de Vilota et omnes Agennensis diocesis. Juravit, etc.\Sancte Marie de Bilota./ Item plus, continetur qualiter Petrus de Podio, filius Guilhermi de Podio quondam, gratis reliquit domino Agennensi episcopo seu Paulo Testa, vice et nomine dicti episcopi Agennensis stipul{l}anti et recipienti, videlicet totam illam decimam quam percipiebat in parrochia Beate Marie de Billota et omnes alias, etc. Juravit, etc.

(586-2) – G/D 34, acte n° 4 = (EO04), Condom, 26 août 1286.

/22/⁋ Item : Noverint universi hoc presens publicum instrumentum inspecturi quod Petrus de Podio, filius Guillelmi de Podio quondam, gratis et spontanea voluntate sua cessit, quitavit, reliquit et perpetuo desamparavit pro se et omnibus successoribus suis Paulo Testa, capellano /23/ ecclesie de Beraut, recipienti loco et nomine venerabilis patris in Christo domini Johannis11, permissione divina episcopi Agennensi, et omnium successorum suorum totam illam decimam quam percipiebat in parrochia ecclesie Beate Marie de Bilota et omnes alias decimas diocesis Agennensis. Et promisit et ad sancta Dei evangelia juravit corporaliter a se tacta /24/ quod nunquam de cetero colliget nec colligi faciet aliquam decimam vel aliquam partem decime contra voluntatem Ecclesie in diocesi Agennensi, nec impediet nec impediri faciet quominus dictus dominus episcopus et successores sui colligant seu colligi faciant dictam decimam seu decimas pacifice et quiete, promictens nichilominus idem Petrus /25/ sub obligatione omnium suorum bonorum super fructibus perceptis de dicta decima voluntatem facere domini episcopi supradicti. Factum fuit hoc Condomio VI die exitus mensis Augusti. Testes sunt magister Petrus de Paris, clericus, Bernardus de Baina, et ego Petrus Baqueta, communis notarius Condomii, qui hoc instrumen-/26/-tum feci et scripsi anno Domini Mo CCo LXXXo sexto, regnantibus domino Philippo, rege Francie, domino Edwardo, rege Anglie, duce Aquitanie, Augerio12, abbate Condomensi.

B1b.

(587-1) – (BT05) = (EO05). B : [1288].

Sanctus Johannes de Mascalato, Masclat, l.-d. disparu, cne de La Romieu (32).

[f. 107r] \Sancti Johannis de Mascalaco./ Item plus, continetur qualiter dominus Jordanus de Mascalaco13, miles de Romevo, qui gratis gurpivit domino nostro episcopo Agennensi totas decimas quas ipse possidebat bladi et vini in parrochia Sancti Johannis de Mascalaco et generaliter in tota diocesi Agennensi, ac juravit, etc.[f. 176v] \Sancti Johannis de Mascallato./ Item plus, in eadem bulla continetur qualiter dominus Jordanus de Mascallato, mil{l}es de Remevoa), gratis quitavit domino episcopo Agennensi totas decimas quas ipse habebat et possidebat bladi et vini in parrochia Sancti Johannis de Mascallato et generaliter in tota diocesi Agennensi, ac juravit, etc.

a) Romevo B, D

(587-2) – G/D 34, acte n° 5 = (EO05), Ligardes, 20 décembre 1288.

/26/ ⁋ Item : Noverint universi presentes pariter et futuri hoc presens instrumentum publicum inspecturi quod anno Domini Mo CCo LXXXo octavo, die lune proxima /27/ ante festum natalis Domini, dominus Jordanus de Maschalato, miles de Remevoa), constitutus personaliter apud castrum de Ligardas coram reverendo patre in Christo, domino Johanne14, permissione divina episcopo Agennensi, in mei notarii et testium subscriptorum presentia absolvit, quitavit, gurpivit et desamparavit pro se et suis heredibus seu suc- /28/-cessoribus presentibus et futuris prefato domino episcopo et ejus successoribus totas decimas quas ipse habebat, tenebat et possidebat bladi et vini in parrochia Sancti Johannis de Mascalato et generaliter in tota diocesi Agennensi. Que omnia servare, tenere et complere et contra non venire dictus dominus Jordanus de Mascalato, miles, /29/ per se nec per alium, juravit super sacrosancta Dei evangelia ab eo corporaliter tacta ; sub quo juramento renunciavit dictus dominus Jordanus omni juri canonico et civili, condito et condendo et omni usui, consuetudini et statuto, et omni juri per quo se posset in aliquo defendere vel juvare, volens quod generalis renunc-/30/-ciatiob) per inde valeat ac si omnis clausula renunciationum esset specificata in suo casu. Actum fuit hoc anno, die, loco quibus supra, regnantibus domino Philippo, rege Francie, domino Edwardo rege Anglie, duce Aquitanie, Johanne Agennensi episcopo, in presentia fratris Petri de Ligardas, ordinis fratrum predicatorum, /31/ domini Arnaldi de Gironda, canonici Sancti Stephani de Agenno15, magistri Guillelmi de Feugeriis, Guillelmi de Favoliis16, prioris de Curitz, dominorum Galabruni de Ligardas, Gaissionis de Ligardas, Petri Ramundi de La Planha, militum, Montazini de Poalhaco, domicelli, et mei Petri de Rivali, communis ac publici notarii ville de /32/ Romevo, qui de mandato predicti domini episcopi hanc cartam scripsi et inquisivi et in publicam formam redegi et signum meum apposui assuetum quod est istud.

B1b.

a) Sic cod. pour Romevo. — b) Sic cod. pour recunciatio.

(588-1) – (BT06) = (EO06).  : [1285]

Andiran (Sainte-Marie) (47).

Lausseignan (Saint-Jean), l.-d., cne de Barbaste (47).

Saint-Crabary, l.-d., cne de Nérac (47).

\Sancte Marie de Andirano17, Sancti Johannis, Sancti Caprasii./ Item plus, continetur qualiter Bernardus d’Andiran18, miles, quitavit domino nostro episcopo Agennensi omne jus et omnem evictionem quod et quam possidebat in decimis parrochie Sancta Marie d’Andiran et Sancti Johannis de Lausinhan et Sancti Caprasii, et omnes alias Agennensis diocesis. Juravit, etc.\Sancte Marie d’Andiran, Sancti Johannis de Lausinhan, Sancti Caprasii./ Item plus, continetur qualiter Bernardus d’Andiran, miles, resignavit domino episcopo Agennensi omnes decimas quas percipiebat in parrochiis seu ecclesiis Sancte Marie d’Andiran, Sancti Johannis de Lausinhan et Sancti Caprasii, et in omnibus aliis decimis diocesis Agennensis, ac promisit et juravit, etc.

(588-2) – G/D 34, acte n° 6 = (EO06), [Nérac], 19 mai 1285.

/32/⁋ Item : Notum sit qu’En Bernard d’Andiran, cavoer, de sa franca e agradabla voluntat, per si e per totz los sous e per totz sos successors a resignat e qui-/33/-tat e forjurat per aras e per totz temps a l’ondrable senhor paire en Crist, En Johan19, per la gratia de Die abesque d’Agen, e a sos soccessors totas las desmas que ed avia e aver devia e prenia e recebia en totas las desmas de las parrochias de Senta Maria d’Andiran e de Sent Johan de Lausinhan e de Sent Cra-/34/-bari, e en totas autras dempnarias e desmas de l’avescat d’Agenes, per totz locs ab totz los dreghs e las razons que ed avia e aver devia en totas las desmas e depmnarias predichas. E de son bon grat a ratificat e confermat e lauzat tot aquel quitament e resignament en forjurament qu’En /35/ Pons d’Andiran, cavoer, son filh, ave fet al dit senhor avesque de lasdeitas desmas. E a promes e autreiat de son bon grat sobre los sens evangelis de Dieu, tocatz corporalment, l’avantdit En Bernard d’Andiran que ed ne hom per lui no prendra ni recebra ni penre d’assi en avant /36/ de las deitas desmas de las deitas parrochias ni d’autras en l’avescat d’Agenes, ni sera ajutori ni consent a nulh hom ni a nulha femna que’n prenca ni’n recepia, si no o fazia per voluntat e per mandament del dit senhor abesque d’Agen. E an mes lodit En Bernard d’Andiran, cavoer, per si e per totz los seus, lo pre-/37/-dich senhor avesque ab auctoritatea) e testimoniagge d’aquesta presenta en poder e en prenera e corporal e pazibla posssessio de totas las deitas desmas e de totz los dreghs e las razons que i avia ni aver i devia. E per gardar e tener e aver fermas e establas totas las desus ditas causas e s’en obligat lodit En Ber-/38/-nard d’Andiran, cavoer, si meteis e totz sos bes per totz locz ent’al dit senhor avesque d’Agen, e enta sos soccessors. Aisso fo fagh XIII dias al issit de mai. Testes sunt En Jordan de Faur, capelan de Nerac, Amat del Luch, clerc, Johan de Tauzieda, Ramun de La Molera, Johan de Martin, et ego Johannes de Gar-/39/-landia, communis notarius Neriaci, qui hanc cartam scripsi anno Domini Mo CCo LXXXo quinto, regnantibus dominis Philippo, rege Francie, Edwardo, rege Anglie, duce Aquitanie, Johanne episcopo Agennensi.

B1b.

a) Sic cod. pour auctoritat.

(589-1) – (BT07) = (EO07). B : [14 octobre 1288].

L’Artiga Capencs, l.-d. non identifié.

\Parrochia de L’Artiga./ Item plus, continetur qualiter Ramundus de Forcen et Petrus, Arnaldus et Sancius de Forcem20, fratres dicti Ramundi minores viginti quinque annis, majores tamen XIIII annorum, ut dixerunt, gratis ac voluntate Guilhermi de Forcema), curatoris eorum, ut dixit et dicebant, quitaverunt domino nostro episcopo Agennensi totam illam quartam decime quam detinebant in parrochia ecclesie de L’Artiga Capencx21 et omnes alias agennenses, et dictus Ramundus de Forcem, major XXV annorum, promiserunt firmam stipulationem ac juravit, et ipsimet minoresb) juraverunt non venire contra, etc.\Parrochia deL’Artiga Capencs./ Item plus, in hujusmodi bulla continetur qualiter Ramundus de Forten et Petrus et Arnaldus et Sancius de Fortem, fratres dicti Ramundi, minores XXV annis, majores tamen quatuordecim, ut dixerunt, auctoritate Guilhermi de Fortem, curatoris eorum, ut dicebant, quitaverunt domino episcopo Agennensi, totam illam quartam partem decime quam detinebant in parrochia ecclesie de L’Artiga Capencs et omnes alias decimas diocesis Agennensis, ac promiserunt et juraverunt, etc.

a) Forcen B, D. — b) nomine minorum B.

(589-2) – G/D 34, acte n° 7 = (EO07), [Montréal], 14 décembre 1288.

/39/ ⁋ Item : Noverint universi hoc presens publicum instrumentum inspecturi quod Ramundus, Petrus et Arnaldus et Sancius de /40/ Forten, fratres dicti Ramundi, minores viginti quinque annis, majores tamen quatuordecim ut dixerunt, gratis et spontanea voluntate cum auctoritate et expresso assensu Guillelmi de Forten, curatoris eorum, ut dicebant, pro se et omnibus heredibus suis abjuraverunt, solverunt et quitaverunt reverendo patri in Christo domino Johanni22, mi-/41/-seratione divina episcopo Agennensi, in manu mei notarii infrascripti, stipulantis et recipientis dictam abjurationem, solutionem et quitationem vice et nomine predicti domini episcopi, totam illam quartam partem decime quam detinebant in parrochia ecclesie de L’Artiga Capenxcs et omnes alias decimas diocesis Agennensi. Et quia dictus /42/ Sancius presumebatur esse minor quatuordecim annis ipsemet Sancius asseruit se esse majorem quatuordecim annis et idem Sancius et omnes alii fratres predicti, minores viginti quinque annis, et dictus Ramundus de Forten, major viginti quinque annis, promiserunt per firmam et legitimam stipulationem sub ypotheca et /43/ obligatione omnium bonorum et rerum suarum et juraverunt ad sancta Dei evangelia manibus suis propriis corporaliter tacta, pro se et omnibus heredibus suis michi notario nominando, solempniter stipulanti et recipienti vice et nomine predicti domini episcopi, predictam abjurationem, solutionem et quitationem se ratam et fir-/44/-mam habere et tenere et perpetuo inviolabiliter observare et non contra facere vel venire ratione minoris etatis nec alio modo aliquo tempore vel aliqua ratione vel etiam quoquomodo. Factum fuit hoc XIIII die ab introitu mensis Decembris, anno Domini Mo CCo LXXXo octavo, regnantibus Philippo, Francie rege, /45/ Edwardo, rege Anglie et duce Aquitanie ac Johannes episcopo Agennensi. Testes hujus rei sunt Ramundus de Arbussano, Petrus Macellarii, Doatus de Pausa et ego Arnaldus de Causcar, publicus notarius Montis Regalis23, qui hoc presens publicum instrumentum feci et scripsi et signo meo signavi.

B1b.

(590-1) – (BT08) = (EO08). B : [10 novembre 1288]

Plavis, l.-d. disparu, cne de Mézin (47).

Fousserie, l.-d., cne de Lannes (47).

[f. 107v] \Parrochia de Plevis, parrochia de Fousarias./ Item plus, continetur qualiter Vitalis de Marcoreto, filius quondam Marchereti24, confessus fuit quod ipse et Feros de Marcoreto, quondam avunculus suus, solverunt et quitaverunt domino nostro episcopo Agennensi decimam quam detinebant in parrochia ecclesie de Plevis et omnes alias agennenses. Et necminus dictus Vitalis de Marcoreto ibidem quitavit dicto episcopo Agennensi totam illam partem decime quam emerat ab Arnaldo d’Arriua) in parrochia ecclesie de Fousarias et omnes alias, et stare ordinacioni promisit, juravit, etc.\Parrochia de Plevisb), parrochia de Fousarias./ Item plus, continetur qualiter Vitalis de Marchoretoc), filius quondam Marchoreti, recognovit et concessit quod ipse et Feros de Marcoreto, quondam avunculus suus, quitaverunt domino Agennensi episcopo decimam quam detinebat in parrochia ecclesie de Plevisd) et omnes alias agennenses. Nichilhominus dictus Vitalis ibidem quitavit dicto episcopo Agennensi totam [f. 177r] illam partem decime quam emerat ab Arnaldo d’Ariue) in parrochia ecclesie de Fousarias. Verum cum dictus Vitalis, ut dicebant, haberet graciam detinendi predictam decimam ecclesie de Plevis ad vitam suam, prout in quodam instrumento per Ramundum de Perdirono, nothario, sumpto apparet, in quoquidem fit mentio de dicta gratia, dictus vero episcopusf) contrarium dicente, hiis nonobstantibus voluit dictus Vitalis super predictis decimis stare voluntati et ordinacioni dicti episcopi et sub ypotheca et obligatione, etc., quousque dictus episcopus duxerit ordinandum, ac promisit et juravit, etc.

a) Darrin B, D. — b) Plenis D. — c) Marchoret B. — d) Plenis D — e) Darin B, D. — f) Sic cod. pour dictovero episcopo.

(590-2) – G/D 34, acte n° 8 = (EO08), Montréal, 10 décembre 1288.

/45/ ⁋ Item : Noverint /46/ universi hoc presens publicum instrumentum inspecturi quod Vitalis de Marthoreto, filius quondam Marthoreti, personaliter constitutus coram reverendo patre in Christo Johanne25, miseratione divina episcopo Agennensi, in presentia mei notarii et testium infrascriptorum recognovit et confessus fuit quod ipse et Ferros de Martoreto, quondam avun-/47/-culus suus, abjuraverunt, solverunt et quitaverunt reverendo patri in Christo domine Petro26, bone memorie quondam episcopo Agennensi, decimam quam detinebant in parrochia ecclesie de Plevis et omnes alias decimas diocesis Agennensis. Et nichilominus dictus Vitalis de Martoreto ibidem abjuravit, solvit et quitavit predicto domino episcopo /48/, pro se et omnibus heredibus suis, totam illam partem decime quam emerat ab Arnaldo d’Arriu in parrochia ecclesie de Fousarias. Verum cum dictus Vitalis, ut dicebat, haberet gratiam detinendi predictam decimam ecclesie de Plevis ad vitam suam, prout in quodam intrumento publico exemplari confecto per manum Ramundi /49/[de Perdirono], communis notarii Medicini, videbatur contineri, in quoquidem instrumento seu exemplari faciebat mentionem de gratia sibi facta, dicto domino episcopo in contrarium asserente et dicente nullam gratiam sibi factam fuisse, quare non obstantibus propositis voluit dictus Vitalis super predictis decimis stare voluntati et ordinationi /50/ predicti domini episcopi Agennensis et promisit sub pena mille solidorum morlanensium danda et solvenda predicto domino episcopo solempniter stipulanti. Et etiam in manibus ipsius domini episcopi juravit se tenere, complere et perpetuo inviolabiliter observare quicquid predictus dominus episcopus super premissis decimis duxerit ordinandum sub bonorum suorum omnium /51/ ypotheca. Cavens nichilominus predictus Vitalis super omnibus et singulis premissis tenendis, complendis et perficiendis per Petrum de Martoreto, de Clairaco27, obligavit eidem domino episcopo se et omnes heredes suos et omnia bona mobilia et im‹m›obilia sub omni renunciatione et cautela. Factum fuit apud Montem /52/ Regalem28 X die ab introitu mensis Decembris anno Domini Mo CCo octuagesimo octavo, regnantibus Philippo Francie rege, Edwardo rege Anglie, duce Aquitanie, et Johanne Agennensi episcopo, hujus rei sunt testes magister Ramundus de Morlanis, dominus Guillelmus de Brolio, magister Nicolaus de Tarsaco et ego Arnaldus deu Caus-/53/-scar, publicus notarius Montis Regalis, qui ad requisitionem et mandatum predicti domini episcopi de predictis hoc presens publicum instrumentum recepi, feci et scripsi et signo meo signavi.

B1b.

(591-1) – (BT09) = (EO09). B : [8 octobre 1288].

Mons (Sainte-Marie), l.-d., cne de Caussens (32).

\Parrochia Sancte Marie de Mont./ Item plus, continetur qualiter Guilhermus de La Fauria et Geralda, uxor sua, quitaverunt domino nostro episcopo Agennensi totam illam decimam quam dicti conjuges percipiebant in parrochia Beate Marie de Mont, ac promiserunt et juraverunt, etc.\Sancta Maria de Mont./ Item plus, continetur qualiter Guilhermus de La Fauria et Geralda, uxor sua, quitaverunt domino episcopo Agennensi seu magistro Vitali de Salabert, rectori ecclesie de Monte, stipulanti et recipienti vice et nomine dicti episcopi Agennensis, totam illam decimam quam dicti conjuges percipiebant in parrochia Beate Marie de Mont necnon omnes alias agennenses, ac juravit, etc.

(591-2) – G/D 34, acte n° 9 = (EO09), Caussens, 8 décembre 1289.

/53/ ⁋ Item : Noverint universi hoc presens instrumentum publicum inspecturi quod in presentia mei notarii et testium infrascriptorum constituti /54/ apud Causenx, Guillelmus de La Fauria et Geralda uxor sua, sua spontanea voluntate pro se et successoribus suis perpetuo abjuraverunt, quitaverunt et absolverunt per firmam stipulationem magistro Vitali de Salabert, rectori ecclesie de Monte, stipulanti et recipienti eandem stipulationem vice et nomine reverendi patris in Christo domini /55/ Johannis29, permissione divina episcopi Agennensis, et ecclesie Agennensis, domino episcopo predicto et successoribus suis et ecclesie Agennensi totam illam decimam quam dicti conjuges percipiebant vel percipere consueverunt in parrochia Beate Marie de Mont, necnon et omnes alias decimas quas habebant vel habere poterant in diocesi Agen-/56/-nensi, spectantes ad ecclesiam Agennensem. Et predictum dominum episcopum et successores suos et ecclesiam Agennensem posuerunt in possessione vel quasi predicte decime cum auctoritate hujusmodi publici instrumenti. Juraverunt preterea dicti conjuges sacris evangeliis corporaliter tactis quod non procurabunt nec procuraverunt /57/ quominus predicta decima per dictum dominum episcopum vel alium ejus nomine vel successores ejusdem colligatur. Juraverunt etiam quod de fructibus per eos olim de dicta decima perceptis stabunt judicio et arbitrio domini episcopi Agennensis predicti. Et super predictis omnibus et singulis predicti conjuges renunciaverunt omni /58/ juri canonico et civili, condito et condendo, et omni usui, consuetudini et statuto per que contra predictam abjurationem possent venire vel aliqua de premissis, volentes eandem abjurationem pro se et successoribus suis et sub juramento predicto valere et firmam esse ac si omnia jura seu alia auxilia per que con-/59/-tra predictam abjurationem, quitationem seu absolutionem possent venire, essent hic expressata et per ipsos esset eis renunciactuma) expresse. Actum fuit hoc VIII die introitus Decembris. Testes sunt magister Vitalis de Salabert, rector ecclesie de Mont, Gassio de Gos, clericus et ego Fortius de Bet, notarius /60/ Condomii, qui hanc cartam scripsi anno Domini Mo CCo LXXXo nono, regnante Philippo rege Francie, Edwardo rege Anglie, duce Aquitanie, Arnaldo Othonis, abbate Condomiensi30.

B1b.

a) Sic cod. pour renunciatum.

(592-1) – (BT10) = (EO10a), 1283/1284. B : [6 janvier 1284 n. s.]

Commaleix, l.-d., cne de Mézin (47).

Item plus, continetur qualiter dominus Ramundus de Andirano, miles, et Poncius de Andirano, miles domicellus31, filius dicti militis, idem miles et domicellus abjuraverunt et quitaverunt domino nostro episcopo Agennensi seu procuratori suo vice et nomine dicti episcopi recipienti, omnes decimas quas dictus miles tenebat et possidebat in diocesi Agennensi, et specialiter ambo insimul quitaverunt dicto episcopo totam illam partem decime quam possidebant in decima parrochie ecclesie de Comaleish ac alibi in diocesi Agennensi. Juraverunt, etc.\Parrochia de Comaleish./ Item plus, in hujusmodi bulla continetur qualiter dominus Ramundus de Andirano, miles, et Poncius de Andirano, domicellus, filius dicti militis, idem mil{l}es et domicellus resignaverunt, quitaverunt domino Bertrando de Calinhaco, capellano d’Espiencs, presenti et stipulanti nomine seu vice domini Agennensis episcopi, omnes decimas quas dictus miles possidebat in diocesi Agennensi et specialiter quitaverunt dicto Bertrando nomine episcopi totam illam partem quam habebant in decima ecclesie de Comaleish. Promiserunt et juraverunt, etc.
 Datum ultimi instrumenti et bulle : anno Mo CCo LXXXo tercio, Phelipo rege regnante.

(592-2) – G/D 34, acte n° 10 = (EO10), [Nérac], 6 janvier 1284 n. s.

/60/ ⁋ Item : Noverint universi quod constituti coram me notario et testibus insfrascriptis, dominus Ramundus de Andirano miles et Pontius de /61/ de Andirano, domicellus, filius dicti militis, idem miles et domicellus resignaverunt, quitaverunt et abjuraverunt pro se et suis imperpetuum domino Bertrando de Calinhaco, capellano d’Espiencs, presenti et stipulanti nomine seu vice reverendi patris in Christo Johannis32, divina miseratione episcopi Agennensis, et successorum ejus /62/ omnes decimas quas dictus miles tenebat et possidebat in diocesi Agennensi ultra voluntatem predicti domini episcopi. Et specialiter et nominatim resignaverunt, quitaverunt et abjuraverunt dicti miles et domicellus, pro se et suis dicto domino Bertrando, nomine quo supra, totam illam partem quam dictus miles tenebat et possidebat in de-/63/-cima sive decimaria parrochie ecclesie de Comaleish. Promiserunt quoque dicti miles et domicellus per firmam et legitimam stipulationem quod contra dictas resignationem, quitationem et abjurationem non venient per se vel aliam interpositam personam in toto vel in parte, ullo loco vel tempore, aliquo jure vel /64/ aliqua ratione. Omnia predicta promiserunt predicti miles et domicellus per firmam et legitimam stipulationem et ad sancta Dei evangelia corporaliter tacta juraverunt se tenere firma et inviolabiliter observare. Actum fuit hoc VI die introitus mensis Januarii. Testes sunt hujus rei Ramun-/65/-dus Cried, capellanus de Andirano, dominus Falquetus de Andirano, miles, G. de Larto, B. Aimerici, B. Barta senior et ego Willelmus Ramundi de Angladiis, publicus tabellio Neriaci, qui de assensu dicti domini Ramundi de Andirano hanc cartam scripsi., anno Domini Mo CCo LXXXo tertio, re-/66/-gnantibus Philippo rege Francie, Edwardo rege Anglie, duce Aquitanie, Johanne episcopo Agennensi.

(593-1) – (EO10b).

Datum Avenione, die, anno, etc., Clemens papa, predictis bullis insertis contineri videtur.

(593-2) – G/D 34, clauses finales, protocole final, Avignon, 2 juin 1309.

Ceterum volumus et eadem auctoritate decernimus quod tenores hujusmodi sic inserti plenam fidem et probationem tam in judicio quam extra etiam, si instrumenta predicta originalia /68/ nullatenus apparerent nec sit ea necesse aliquatenus exhiberi. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostre approbationis, confirmationis, supplectionis, voluntatis et constitutionis infringere vel ei ausu temerario contra ire. Si quis autem hoc attentare presumpserit in-/69/-dignationem omnipotentis Dei et beatorum Petri et Pauli apostolorum ejus se noverit incursurum. Datum Avenione, IIII nonas Junii. Pontificatus nostri anno quarto.

B1b.


Notes

  1. Séquence de deux noms absents du n° 62 du catalogue mais présents dans BT et EO.
  2. Document analysé par l’abbé Barrère 1856, t. II, 83-86.
  3. Jean Jerland (1282-1291).
  4. Arnaud-Othon ou Odon de Lomagne, abbé après 1285, † 1305, (Bourgeat 1956, col. 427).
  5. Voir éléments sur la famille dans les notes de la cession (170).
  6. Jean Jerland (1282-1291).
  7. Auger d’Andiran, abbé après 1247, † 1285 (Bourgeat 1956, col. 427).
  8. Voir éléments sur la famille dans les notes de la cession (95).
  9. Jean Jerland (1282-1291).
  10. Voir éléments sur la famille dans les notes de la cession (371).
  11. Jean Jerland (1282-1291).
  12. Auger d’Andiran, abbé après 1247, † 1285 (Bourgeat 1956, col. 427).
  13. Voir éléments sur la famille dans les notes de la cession (363).
  14. Jean Jerland (1282-1291).
  15. Non répertorié par Ryckebusch 2001.
  16. Guillaume de Favols se rattache à un petit lignage ayant des droits sur la seigneurie de Beauville, voir éléments sur cette famille dans les notes de la cession (99-1). Il lève un fouage en 1283 et est mentionné dans les actes de Clément V. Barrère (1856, t. II, 45) le dit prieur de Lacour (aujourd’hui commune du Tarn-et-Garonne, entre Montaigu et Saint-Maurin, à 6 km de Beauville). Or, dans les registres de Clément V (n° 253 et 347), on ne parte que de “Curtis”. Plus tard, il est cité sans référence à Cours ou Lacour, dans les lettres n° 1893, 3178, 5171, 5188, comme chanoine de Tulle et du Puy. De plus, Austor de Favols doit les acaptes du castrum du Cours dans Le Livre d’Agenais, 13 (n° 49/2). Il faut donc plutôt penser au prieuré Saint-Jean de Cours (cne de Cours), qui est à la nomination de l’évêque, cf. Besse 1910, 117. On peut souligner une fois de plus que le contrôle des familles seigneuriales s’exerçait aussi sur les cures et prieurés de proximité, même si la carrière de ce Guillaume l’a conduit ensuite loin de la sphère d’influence de sa modeste parentèle, encore qu’il semble dans l’orbite de Gaillard de Durfort, Doc. Durfort, n° 240 en 1309 et n° 322 en 1314.
  17. Même patronage que dans (511) ; il y a aussi une paroisse Saint-Savin à Andiran, voir (95) ; dans les autres occurrences, le patronage n’est pas indiqué.
  18. Voir éléments sur la famille dans les notes de la cession (95).
  19. Jean Jerland (1282-1291).
  20. Voir éléments sur la famille dans les notes de la cession (424).
  21. On trouve à 400 m d’Artigues un l.-d. “Caupenne” ou “Copenne”, il n’est néanmoins pas assuré qu’il s’agisse de la paroisse de Sancta Maria de Artigis, sur l’actuelle cne de Moncrabeau.
  22. Jean Jerland (1282-1291).
  23. Localité à l’extrême sud du diocèse d’Agen.
  24. Voir éléments sur la famille dans les notes de la cession (330).
  25. Jean Jerland (1282-1291).
  26. Pierre Jerland (1264-1271).
  27. Un Petrus de Marthoreto est att. à Clairac vers 1290-1299, cf. Lainé, 2019, n° 9, 68, etc. Une branche de la famille Marthoret est déjà solidement implantée à Clairac à la fin du XIIIe siècle.
  28. Montréal (32).
  29. Jean Jerland (1282-1291).
  30. Arnaud-Othon de Lomagne, abbé après 1285, † 1305, Bourgeat, 1956, col. 427.
  31. Voir éléments sur la famille dans les notes de la cession (324).
  32. Jean Jerland (1282-1291).
Rechercher
Pessac
Chapitre de livre
EAN html : 9782356135063
ISBN html : 978-2-35613-506-3
ISBN pdf : 978-2-35613-508-7
ISSN : en cours
12 p.
Code CLIL : 3377; 3438
licence CC by SA

Comment citer

Lainé, Françoise, Simon, Pierre, avec la collaboration d’Ézéchiel Jean-Courret, “Édition du bullaire”, in : Lainé, Françoise, Simon, Pierre, avec la collaboration d’Ézéchiel Jean-Courret, Bullaire de l’évêché d’Agen, compilé par Jean Valier vers 1520. Les cessions de dîmes à l’évêque d’Agen, c. 1240-1290, Pessac, Ausonius éditions, collection Textes @quitains 1, 2023, 442-454, [en ligne] https://una-editions.fr/edition-du-bullaire-47-bulles-bt-et-eo [consulté le 06/11/2023].
10.46608/textesaquitains1.9782356135063.55
Illustration de couverture • Dos du bullaire de Valier ; signature de Jean Valier 1520 ©Archives départementales du Lot-et-Garonne.
Retour en haut
Aller au contenu principal